Na decennia focus op rendement binnen de mobiliteit, merkt Floor Milikowski dat de slinger nu weer teruggaat naar maatschappelijke waarde. Dit soort transities hebben volgens haar een (jaren)lange adem nodig. Maar vooral ook een andere manier van werken. Om de bereikbaarheid van regio’s op peil te houden, of misschien wel beter: te krijgen, moet per regio een integraal plan worden gemaakt. Een plan waar alle betrokkenen aan meedenken – en zo nodig ook aan meebetalen.
Van basisbehoefte tot rendementsdenken
“Vroeger zagen we mobiliteit als basisbehoefte in Nederland”, vertelt journalist en sociaal geograaf Floor Milikowski. “Als samenleving vonden we het belangrijk dat mensen beschikten over bijvoorbeeld werk, onderwijs en voorzieningen binnen een acceptabele reisafstand. Decennialang hebben we daar als samenleving heel bewust in geïnvesteerd, vanuit het idee dat mobiliteit cruciaal is voor een gezonde, ontwikkelde samenleving met gelijke kansen.”
Vanaf de jaren tachtig kwam het neoliberale denken op en deed de focus op rendement zijn intrede, ook in de mobiliteit. Milikowski: “Gevolg was dat bussen en treinen steeds vaker enkel nog rijden op trajecten waar het vanuit bedrijfsmatig oogpunt rendabel is. In minderbevolkte gebieden is openbaar vervoer vaak minder winstgevend, dus daar werden verbindingen geschrapt. Terwijl de mensen daar er júíst behoefte aan hebben, omdat er minder voorzieningen zijn.”
Fundamenteel onderdeel van een gezonde samenleving
Om een basisniveau van bereikbaarheid in regio’s zoals Noord-Nederland te kunnen realiseren, dienen we volgens Milikowski een fundamentele omslag te maken. “Openbaar vervoer moeten we niet langer zien als een inkomstenbron, maar – net zoals onderwijs, zorg en defensie – als een fundamenteel onderdeel van een gezonde samenleving. En dat vraagt flinke investeringen.”
Een kosten-batenafweging is daarbij niet meer maatgevend. In plaats daarvan stel je met z’n allen de vraag: hoeveel geld willen we investeren om de bereikbaarheid van de regio te garanderen en te zorgen dat de regio kan floreren?
‘De markt’ doet het soms goed – en blundert heel vaak
Die omslag begint steeds meer wortel te schieten in Nederland, signaleert Milikowski. “Kijk naar de zorg en het onderwijs, waar het besef groeit dat ‘de markt’ goede dingen doet – maar ook op heel veel aspecten faalt. Steeds meer heerst de mening dat we moeten focussen op de maatschappelijke waarde van dingen, in plaats van alleen op de financieel-economische waarde. En dat de overheid hierin een grote rol moet spelen.”
Of het nu gaat om zorg, onderwijs, mobiliteit, klimaat of wonen: volgens de sociaal geograaf zien Nederlanders tegenwoordig massaal in dat we dit soort zaken moeten oplossen door de kosten met z’n allen te dragen, omdat het veel waarde heeft voor de samenleving.
‘De transitie begint te broeien’
Milikowski publiceert nu al zo’n vijftien jaar over dit thema. “Als je hier tien jaar geleden gesprekken over voerde, was het antwoord overal stellig: ‘Ja, maar de markt. En het rendement. En de targets.’ Nu merk je bij iedereen twijfel. Ook bij grote partijen zoals woningcorporaties, beleggers en ontwikkelaars. Ze willen maatschappelijke waarde leveren en vrezen voor een samenleving waarin mensen geen goed onderwijs, deugdelijke zorg en goede bereikbaarheid meer hebben. Het probleem: ze zitten vast in een systeem waarin ze de vrijheid ontberen om dingen anders te doen.”
Milikowski is hoopvol dat er momenteel dusdanig veel broeit dat de slinger weer de andere kant op beweegt. “De grote systeemverandering die nodig is, begint met veranderingen in de hoofden van mensen. Gelukkig zie ik daarin al wat beweging. Maar voordat zo’n prille transitie leidt tot een fundamenteel andere praktijk, ben je zo vijf tot tien jaar verder. Als de mensen anders zijn gaan denken, moeten de systemen namelijk nog veranderen. Nadat dan ook de politiek komt tot andere besluitvorming, kan het beleid pas veranderd worden. Maar ik geloof absoluut dat we nu aan het begin van een verandering staan waar we al jaren met z’n allen op wachten.”
Per regio een integraal plan
Hoe kunnen we versnellen dat het rendementsdenken naar de achtergrond verdwijnt en de waarde van mobiliteit weer centraal komt te staan? Volgens Milikowski is er niet één allesomvattende maatregel of toveroplossing voorhanden. “Belangrijk is dat je per regio een goed plan hebt: wat is het toekomstbeeld waar je naartoe wilt? De overheid – zowel op lokaal als Rijksniveau – moet daarin een soort regiefunctie hebben. Belangrijk is ook en vooral dat je alle andere partijen die betrokken zijn aanhaakt, zoals vervoerders, bedrijven die meebetalen en soms ook vrijwilligers.”
Een samenwerkingsverband dat in de richting van dit ideaalbeeld komt, is volgens haar Hive.Mobility. Dat brengt overheden, kennisinstellingen en het bedrijfsleven in Noord-Nederland samen vanuit de opgave om het personen- en goederenvervoer te verslimmen en te verduurzamen. “Zij zoeken juist heel erg naar vernieuwende methodes om mobiliteitsproblemen op te lossen. Dat is een enorm interessante en waardevolle zoektocht. De manier waarop we het de afgelopen vijftig tot zeventig jaar hebben aangepakt, is namelijk dringend aan vernieuwing toe.”
Kwetsbare constellatie
Tegelijkertijd is zo’n constellatie ook kwetsbaar, meent de journalist. “Tuig je een complex netwerk op met allemaal verschillende partners en vervoersmiddelen, dan kan het hele model in elkaar storten op het moment dat er één of twee partijen afhaken of failliet gaan. Anderzijds is dit model echt de toekomst. Onder andere omdat mobiliteit steeds persoonlijker wordt. Maar ook omdat grote infrastructurele projecten zoals de Lelylijn fijnmazige plannen vereisen die betrekking hebben op tal van aspecten, zoals de geografische consequenties en het op elkaar laten aansluiten van verschillende vervoersmodaliteiten.”
Van het allergrootste belang is volgens Milikowski de regionale focus. Ieder regio heeft immers z’n eigen kenmerken, uitdagingen en stakeholders. “Per regio moet je een doorwrocht en tot in de puntjes kloppend integraal plan hebben.”
New Energy Forum
Op 22 juni 2023 gaf Floor Milikowski een keynote tijdens de derde editie van het New Energy Forum in Groningen. Hét event voor de (aanstaande) mobiliteits- en energieprofessional en gericht op de energie- en mobiliteitstransitie. New Energy Forum is een initiatief van New Energy Coalition, EnTranCe en Hive.Mobility.
